Magazine

De Eerste Wereldoorlog kan zonder meer gekenmerkt worden als de hoogmis van de industriële revolutie. In tal van voorafgaande kleinere oorlogen in de tweede helft van de negentiende eeuw werd er al volop geëxperimenteerd met nieuwe vormen van oorlogsvoering, waarbij de vele uitvindingen van de toenmalige industriële maatschappij getransformeerd werden om een zo vernietigend mogelijke impact te hebben op de tegenpartij.

De ontdekking van aardolie en van de verbrandingsmotor en de uitvinding van staal leidde tot de ontwikkeling van tanks, kanonnen, duikboten, oorlogsbodems en vliegtuigen. De productie van elektriciteit en de uitvinding van de telefoon zorgde er onder meer voor dat informatie veel sneller verspreid werd. Het pas ontwikkelde spoorwegennetwerk zorgde voor een noodzakelijke en continue aanvoer van munitie en soldaten naar het front. Het inzetten van de nieuwe arbeidersklasse, gekenmerkt door uitbuiting en vervreemding, had een tot dan toe ongekende impact op het concept van oorlogsvoering en leidde tot de on-mens-waardigheid van de strategie van de opperbevelhebbers.

Na de eerste wereldoorlog zijn er wereldwijd tal van verschillende maatschappelijke experimenten opgezet als antwoord op de vraag waarom de immense creativiteit en kennis van de 19de eeuw culmineerde in een van de grootste slachtpartijen uit onze menselijke geschiedenis. Het antwoord van de Westerse wereld was de oprichting en de uitbouw van de welvaartstaat die zijn hoogtepunt heeft gekend tussen de jaren 60 en 90 van de vorige eeuw. 

Deze welvaartstaat wordt nu, gestuurd vanuit de neoliberale doctrine, in een rotvaart afgebroken. We leven in een postindustriële economische realiteit, waarbij we de directe invloed ondervinden van globale delokalisatie van industriële processen. Ook de dienstensector is onderhevig aan deze centrifugale kracht. Het resultaat is een maatschappij die bang is om zijn privileges te verliezen en die schrik heeft van vernieuwing en alternatieven. De naar populisme neigende politieke visies en verwante media houden ons constant voor dat het alleen maar slechter kan gaan en dat we er ons moeten op richten om te behouden wat er is en dat we slechts binnen die grenzen kunnen opereren om ons eigen welvaartsniveau te beschermen.

Opmerkelijk is dat er vanuit die hoek ook fors wordt ingezet op de term creativiteit. Creativiteit wordt gepropageerd als het sleutelbegrip van de volgende economische revolutie. Het probleem is echter dat die creativiteit louter gedefinieerd wordt binnen een streng conservatief economisch denken en dus een hoge dienstbaarheidsfactor heeft. Er is geen aandacht voor de autonome creativiteit, integendeel, die valt onder de mom van ingrijpende besparingen binnen de culturele sector, volledig uit de boot. 

De eerste wereldoorlog is in zijn hevigheid mede veroorzaakt door de dominantie van een liberaal economisch gedomineerd maatschappelijk stelsel, waarbinnen creativiteit, waarden en kennis verworden tot banale handelswaarden. Honderd jaar later bevinden we ons opnieuw in een conservatieve-liberale context met een gelijkaardig adagium.

Het is de Belgische cultuurfilosoof Pascal Gielen die stelt dat het zeker nu de taak is van een kunstenaar om aan te geven dat alles wat is, ook altijd anders kan zijn of in elk geval anders geweest zou kunnen zijn. Op dit moment in onze geschiedenis, terugkijkend naar de gruwel van 100 jaar geleden, is deze taak niet enkel weggelegd voor kunstenaars, maar voor iedereen die vanuit een autonomie zichzelf en anderen wil stimuleren tot kritische reflectie en experiment.

Kurt Vanbelleghem

- Ravage. Kunst en cultuur in tijden van conflict (t/m 1-09-2014), Museum M, Leuven, België 

- Expo 14-18. Dit is onze geschiedenis! (t/m 26-04-2015), Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis, Brussel, België

- Oorlog en Trauma - Medische zorg in WOI (t/m 30-06-2014). Dubbeltentoonstelling in het In Flanders Fields Museum, Ieper en het Museum Dr. Guislain, Gent, België

- Sauve qui veut. Des musées mobilisés, 1914-1918 (t/m 6-07-2014), Musée de la Chartreuse, Douai, Frankrijk

- Les désastres de la guerre. 1800-2014 (t/m 6-10-2014), Louvre, Lens, Frankrijk

- Alle evenementen over Limburg 1914-1918 op www.limburg1914-1918.be

- Alle evenementen omtrent ‘14-18’ in de IJzerstreek op www.flandersfields.be/nl/evenementen-2014-2018

- Alle evenementen over Das Rheinland und der Erste Weltkrieg op www.rheinland1914.lvr.de    

- Alle evenementen over 100 Jahre Erster Weltkrieg in Aken    
 

« Terug